افغانستان تنها کشوری است که همسان با ایران، همچنان تقویم باستانی را حفظ کرده و گردش سال را بر اساس تقویم هجری خورشیدی جشن می گیرند. جشن نوروز در افغانستان «نـَوروز»(Nawruz) نامیده می شود.
زنان افغانستان پیش از نوروز بیشتر بهفکر پختن حلوا ساون، سمئک، کلوچهی نوروزی و حلوا شیستی هستند. آنها بر این عقیدهاند که این غذاها سررشتهی زندگی را به دستشان میدهد.
ساعاتی مانده به سال تحویل، مردم در تکایا تعدادی طشت مسین پر از آب را فراروی خود قرار میدهند؛ مُلّا در حین دعا و نیایش، آیاتی مخصوص با آب زعفران روی کاغذ مینویسد و پس از اتمام دعا آنرا داخل طشتی از آب میاندازند تا خطوط نوشتهشده با آب زعفران کاملاً حلشود. به تمام خانوادهها یک کاسه از این معجون داده میشود و مردم تا چندروز این آب را در خانهها نگه میدارند.
آرامگاه منسوب به حضرت علی در شهر مزار شریف که به آن «مِیله نوروز» یا «میله گل سرخ» گفته می شود یکی از زیارتگاه های مهم افغانستان است و هر سال محل برگزاری جشن سال نو می باشد. مهمترین بخش از آیین سال نو در بین ساکنان این منطقه مراسم برافراشتن عَلمَ منسوب به حضرت علی یا به زبان دری «ژنده سخی» است.
 

عکس ها از جاوید نیکپور

در اولین روز جشن نوروز «علم امام علی» در اولین ساعات صبح برافراشته می‌شود. با افراشته شدن آن، جشن نوروز نیز رسماً آغاز می‌شود و تا چهل شبانه روز ادامه می‌‌یابد و در این چهل شبانه روز حاجتمندان و بیماران برای شفا در پای این علم مقدس به چله می‌‌نشینند. گفته شده بسیاری از بیماران لاعلاج در زیر همین علم شفا یافته¬اند. مردم این سرزمین بر این باورند که اگر بر افراشته شدن علم به آرامی و بدون لرزش و توقف از زمین بلند شود، سال جدید سال خوبی برای آن¬ها خواهد بود.
در این شب داماد برای نو عروس خود هدیه، خروس، برنج و یک دست لباس میخرد. این هدایا در خنچه گذاشته میشود و دو یا سه نفر با زدن دهل و ساز آنرا به خانهی عروس میآورند.
از آیین و رسوم نوروزی در سرزمین بلخ میتوان به شستشوی فرشهای خانه، زدودن گرد و غبار پیش از آمدن نوروز و انجام مسابقات مختلف از قبیل بزکشی، شتر جنگی، شتر سواری، قوچ جنگی و کشتی خاص این منطقه اشاره نمود.

بز کشی - از مسابقات ویژه نوروز در کابل
 

       جشن نوروزی در کابل

خانواده های افغان در گلگشت نوروزی

برگزاری نوروز در مزار شریف با مقدماتی همراه است. از چند روز قبل ازآغاز سال نو (روز حَمَل) برخی از مردم افغانستان به تهیه ی «سمنک»(سمنو)، «هفت میوه» و «هفت شربت» می پردازند.
در روایات تاریخی آمده است که یک تن از امیران ازبک ماورالنهر به نام «امیرعبدالله» در سال ۱۰۵۰ هجری قمری دیگ بزرگی را که از فلزات هفت جوش در شهر سمرقند ساخته شده بود، به بلخ انتقال داد. در آن دیگ آب هفت میوه گرفته می شد و در روز نوروز بين مردم توزیع می شد.

مراسم اصلی نوروز مزار شریف با بر افراشتن بیرق به پایان می رسد؛ ولی دید و بازدید نوروزی در مزارشریف با وسعتی کمتر از دید و بازدیدهای نوروزی در ایران ادامه می یابد. براساس شواهد تاریخی در گذشته در مراسم میله گل سرخ، مردم و بخصوص زنان به طور دسته جمعی در گلزارها و دشت ها گردش می کردند و دف می نواختند.
 

اينگونه مراسم با شکلی دیگر تا 50 - 60 سال پیش در آسیای میانه (بخصوص در بخارا، سمرقند، خجند، تاشکند، اسفره و بعضی نقاط دیگر) رواج داشته و به نام «جشن گل سرخ»، «جشن گل لاله» یا با نام ازبکی آن «قزل گل سیلی» معروف بوده است. نام این جشن ها و شیوه ی برگزاری آنها در یاداشت های محققین و مسافرین نیز به چشم می خورد. جشن گل سرخ حتی در اصفهان نیز دیده شده و «پیترو دلا وله» جهانگرد ایتالیایی که در عصر هفدهم میلادی در این شهر بوده، به آن اشاره می کند.
 

برپا کردن "جره" یکی از اصلیترین برنامهها در شهر هرات است. جره، چوب یا تنهی درختی به بلندای ۱۵ متر است. در بالای جره پنجهی فولادین میبندند و آنرا بهصورت عمود در مسجد یا تکیه قرار میدهند.
مردم برای گرفتن حاجت، هرکدام جداگانه پارچهای را به آن وصل میکنند. پس از سالتحویل مردم به تکیه میآیند و از پارچهی بستهشده به جره، تکهای را به خانه میبرند و لباس میدوزند.
در شهر هرات زنان و دختران تا سه روز از خانه بیرون نمیآیند و از مهمانان پذیرایی میکنند. از روز چهارم زنان به دیدن اقوام میروند.
افغانیها برای چهارشنبهی اول سال اهمیت زیادی قایلند. آنها بساط چای و قلیان را به یکی از باغهای اطراف میبرند. باغ سوان در هرات در اینروز تنها مختص زنان است و به اینروز جشن نوروزی زنان میگویند. زنان در اینروز، مقداری کرم ابریشم را داخل کیسهی پارچهای ریخته و به گردن میآویزند و معتقدند که این پیله بر اثر گرمای بدن جان میگیرد. روز چهارم آنرا روی درخت توت میگذارند تا با خوردن برگ درختان رشدکند.
مردان نیز برای خود مراسمی دارند؛ به امامزادههای اطراف شهر میروند یا در کوه و دشت اردو میزنند.
 

گردآورنده: صفورا الیاسی، کارشناس واحد آموزش شرکت پردازش موازی سامان

منابع:

1.     www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/story/2004/03/040317_mj-afgh-nawruz.shtml

2.     news.gooya.com/culture/archives/025293.php

3.     www.aftab.ir/news/2005/mar/17/c4c1111062934.php

4.     www.aariaboom.com/content/view/1190/190/

5.     afghanasamai.com/Nawroz%20Afghanistan%20%3B%20Afghanasamai/Nawroz%20afghanasamai.htm